750 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια και 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε καθαρές τεχνολογίες μαγειρέματος και καύσιμα
Τελικά, οι καταναλωτές πρέπει να πληρώσουν για τις επενδύσεις που απαιτούνται για τον μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος, είτε άμεσα μέσω λογαριασμών, είτε έμμεσα μέσω της φορολογίας ή του κόστους αγαθών και υπηρεσιών, επισημαίνει σε ανάλυσή του ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ – International Energy Agency). Και προσθέτει: «Ωστόσο, η αποπληρωμή αυτών των επενδύσεων κατανέμεται με την πάροδο του χρόνου και ο τρόπος με τον οποίο κατανέμεται το κόστος σε διαφορετικούς τύπους βιομηχανικών και οικιακών καταναλωτών επηρεάζεται έντονα από τις εθνικές συνθήκες και πολιτικές, γεγονός που καθιστά αυτό το σημείο, “κλειδί” για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Ως έχει, περίπου το 10% των επενδύσεων των καταναλωτών σε καθαρή ενέργεια υποστηρίζεται από τις κυβερνήσεις με τη μορφή επιχορηγήσεων ή φορολογικών κινήτρων».
Ας δούμε την εικόνα της ανισότητας:
Στις προηγμένες οικονομίες, το φτωχότερο 10% των νοικοκυριών ξοδεύει σχεδόν το ένα τέταρτο του διαθέσιμου εισοδήματός του σε οικιακή ενέργεια και καύσιμα μεταφορών, παρόλο που καταναλώνει περίπου το μισό από αυτά τα καύσιμα από το πλουσιότερο 10% (που ξοδεύει το 5% του εισοδήματός του για την ενέργεια).
Υπάρχουν ακόμη μεγαλύτερες ανισότητες μεταξύ των αναπτυσσόμενων οικονομιών, με τη φτωχότερη εισοδηματικά ομάδα να καταναλώνει το ένα τέταρτο αυτής των πλουσιότερων και συχνά χωρίς αξιόπιστες, σύγχρονες ενεργειακές υπηρεσίες.
Για τον ΙΕΑ, ένα βασικό ερώτημα για επιτυχημένες ενεργειακές μεταβάσεις είναι, πώς μπορούν να σχεδιαστούν πολιτικές με τρόπο που να διασφαλίζει την πρόσβαση στην οικονομία καθαρής ενέργειας για χώρες, κοινότητες και νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα.
Κόστος κεφαλαίου
ΙΕΑ: Τα πλεονεκτήματα της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια εξαρτώνται από το ξεκλείδωμα των υψηλότερων επιπέδων αρχικής επένδυσης που απαιτούνται.
Σήμερα, περίπου 3 τρισ. δολάρια επενδύονται κάθε χρόνο στον ενεργειακό τομέα, εκ των οποίων τα 1,9 τρισ. δολάρια σε μια σειρά τεχνολογιών και υποδομών καθαρής ενέργειας. Μέχρι το 2035, οι συνολικές επενδύσεις πρέπει να ανέλθουν στα 5,3 τρισ. δολάρια στο σενάριο Καθαρών Μηδενικών Εκπομπών (NZE – Net Zero Emissions by 2050), με 5 τρισ. δολάρια να διατίθενται για καθαρή ενέργεια. Οι απαιτούμενες αυξήσεις είναι ιδιαίτερα απότομες στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες εκτός Κίνας.
Αν το κόστος χρηματοδότησης παραμείνει υψηλό στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, αυτές οι χώρες κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν σε ρυπογόνες τεχνολογίες, που μπορεί αρχικά να είναι λιγότερο δαπανηρές αλλά τελικά να επιβαρύνουν μακροπρόθεσμα κόστη καυσίμων και περιβάλλοντος.
Στρεβλώσεις συστήματος
Ένα άλλο ζήτημα που θίγει ο ΙΕΑ «είναι και οι στρεβλώσεις που υπάρχουν στο σημερινό σύστημα που ευνοούν τα υπάρχοντα καύσιμα».
Η ανάγκη «να διατηρηθεί η πρόσβαση σε προσιτή ενέργεια είναι ένας λόγος για τον οποίο πολλές κυβερνήσεις παρεμβαίνουν για να διατηρήσουν τις ρυθμιζόμενες τιμές των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας χαμηλές. Αυτό έχει επίσης ως αποτέλεσμα τη δημιουργία φραγμών στην αλλαγή, ειδικά όταν η παρέμβαση διατηρεί τις τιμές των ορυκτών καυσίμων κάτω από την αγοραία αξία τους» (σ.σ.: όχι παντού, όπως διαπιστώνουμε).
ΙΕΑ: Οι κυβερνήσεις δαπάνησαν 620 δισ. δολάρια το 2023, για να επιδοτούν τη χρήση ορυκτών καυσίμων, κυρίως στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Πολλές από αυτές τις επιδοτήσεις είναι κακώς στοχευμένες και ωφελούν δυσανάλογα τις ομάδες υψηλότερου εισοδήματος που χρησιμοποιούν περισσότερο από τα επιδοτούμενα καύσιμα. Το ποσό αυτό υπερβαίνει σημαντικά τα 70 δισ. δολάρια που δαπανήθηκαν το 2023, για τη στήριξη επενδύσεων καθαρής ενέργειας που απευθύνονται στους καταναλωτές, με τη μορφή επιχορηγήσεων ή εκπτώσεων για ηλεκτρικά οχήματα, βελτιώσεων απόδοσης ή αντλιών θερμότητας.
Κατάργηση επιδοτήσεων
Στις προηγμένες οικονομίες, η συνολική ενεργειακή δαπάνη στο σενάριο της NZE έως το 2035 «είναι ήδη 20% χαμηλότερη από ό,τι στο STEPS (Stated Policies Scenario) δηλωμένων πολιτικών (εξηγείται παραπλεύρως). Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, μια βασική μεταβλητή είναι η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων: Η πρόοδος με τις ενεργειακές μεταβάσεις απαιτεί τη σταδιακή κατάργηση των αναποτελεσματικών επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων που δεν αντιμετωπίζουν την ενεργειακή φτώχεια το συντομότερο δυνατό, ακόμη και αν αυτό αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες για ορισμένα εύπορα νοικοκυριά. Αυτή η διαδικασία πρέπει να συνοδεύεται από μηχανισμούς στόχευσης υποστήριξης σε όσους έχουν ανάγκη, μεγιστοποιώντας παράλληλα τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και παρακολουθώντας προσεκτικά τα δημόσια οικονομικά. Το καθαρό αποτέλεσμα στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες είναι ότι η συνολική καταναλωτική ενεργειακή δαπάνη είναι υψηλότερη στο σενάριο NZE από ό,τι στο STEPS –κατά 25% συνολικά τα επόμενα δέκα χρόνια– αλλά μέχρι το 2050 είναι χαμηλότερη κατά σχεδόν 20% σε σύγκριση με το STEPS» .
Πολιτικό ερώτημα
ΙΕΑ: «Το ποιος αναλαμβάνει το αρχικό κόστος της ενεργειακής μετάβασης είναι ένα πολιτικό ερώτημα για το οποίο οι χώρες θα βρουν μια σειρά από απαντήσεις. Επί του παρόντος, περίπου το 45% των επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα παγκοσμίως γίνονται από ιδιωτικές εταιρείες, περίπου το 35% από κυβερνήσεις και κρατικές επιχειρήσεις και το 20% από νοικοκυριά. Τα τρία τέταρτα της χρηματοδότησης για αυτές τις επενδύσεις προέρχονται από ιδιωτικές και εμπορικές πηγές. Το υπόλοιπο προέρχεται από κράτη, με μικρό αλλά σημαντικό ρόλο για τα αναπτυξιακά χρηματοδοτικά ιδρύματα.
Πολλές κυβερνήσεις περιορίζονται στην ικανότητά τους να αναλάβουν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο του αρχικού κόστους των μεταβάσεων, λόγω των δημοσιονομικών περιορισμών και του χρέους. Πολλοί μεγάλοι βιομηχανικοί καταναλωτές με ένταση ενέργειας αντιμετωπίζουν έντονο διεθνή ανταγωνισμό και μικρά περιθώρια κέρδους, περιπλέκοντας τις προσπάθειες για επενδύσεις σε πιο καινοτόμες, καθαρότερες τεχνολογίες. Οι περισσότερες επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια από τα νοικοκυριά –όπως βελτιώσεις απόδοσης, ηλιακοί συλλέκτες, αντλίες θερμότητας ή ηλεκτρικά οχήματα– γίνονται (κυρίως) από νοικοκυριά υψηλότερου εισοδήματος».
Στοχευμένα προγράμματα
ΙΕΑ: «Υπάρχουν λύσεις; πολλές χώρες έχουν εφαρμόσει πολιτικές καθαρής ενέργειας που ωφελούν τις φτωχότερες κοινότητες και τα νοικοκυριά – π.χ. Γαλλία, Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επικεντρώσει αυτά τα προγράμματα σε νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα, που είναι συχνά ενοικιαστές και όχι ιδιοκτήτες και είναι πιο πιθανό να ζουν σε σπίτια με σχετικά χαμηλή ενεργειακή απόδοση.
Οι φόροι στην παραγωγή και τη χρήση ενέργειας είναι σημαντικές πηγές εσόδων για τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, και αυτοί θα αλλάξουν βαθιά, καθώς ο κόσμος θα κινείται μέσα από μεταβάσεις. Η κατάσταση ποικίλλει ευρέως ανά χώρα – σε παγκόσμιο επίπεδο οι κυβερνήσεις έχουν δει ένα πλεόνασμα ενεργειακών εσόδων (3,4 τρισ. δολάρια έναντι των ενεργειακών δαπανών (1,1 τρισ. δολάρια) τα τελευταία χρόνια. Οι φόροι στην παραγωγή ενέργειας, κυρίως από το πετρέλαιο, κυμαίνονται κατά μέσο όρο σε περίπου 1,5 τρισ. δολάρια τα τελευταία χρόνια. Οι κυβερνήσεις λαμβάνουν επίσης 1,8 τρισ. δολάρια από φόρους στη χρήση ενέργειας, και πάλι κυρίως από το πετρέλαιο, και σχεδόν 100 δισ. δολάρια από τα μέσα τιμολόγησης του άνθρακα. Σε γρήγορες μεταβάσεις καθαρής ενέργειας, η μείωση των κρατικών εσόδων από τους φόρους στην παραγωγή και χρήση ορυκτών καυσίμων αντισταθμίζεται εν μέρει από τα υψηλότερα έσοδα από την τιμολόγηση του άνθρακα».
Στο σενάριο της «NZE τα καθαρά κρατικά έσοδα από τον ενεργειακό τομέα μειώνονται στο μισό έως το 2035, καθώς τα έσοδα που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα μειώνονται και η υποστήριξη για καθαρή ενέργεια αυξάνεται».
Μία δεκαετία δρόμος και βλέπουμε…
Τρία σενάρια
Το World Energy Outlook, το Energy Technology Perspectives και οι σχετικές εκθέσεις τους διερευνούν διαφορετικές πτυχές τριών σεναρίων, τα οποία είναι όλα πλήρως ενημερωμένα για να περιλαμβάνουν τα πιο πρόσφατα δεδομένα αγοράς ενέργειας και κόστους. Το Σενάριο Καθαρών Μηδενικών Εκπομπών έως το 2050 (scenario NZE) είναι κανονιστικό – έχει σχεδιαστεί για την επίτευξη συγκεκριμένων αποτελεσμάτων που συνάδουν με τη διατήρηση της αύξησης της θερμοκρασίας το 2100 κάτω από τον 1,5°C με τουλάχιστον 50% πιθανότητα. Το σενάριο ανακοινωθέντων δεσμεύσεων (APS – Announced Pledges Scenario) και το σενάριο δηλωμένων πολιτικών (STEPS – Stated Policies Scenario) είναι διερευνητικά – ορίζουν ένα σύνολο συνθηκών εκκίνησης, που οδηγούν βάσει μοντέλων αναπαραστάσεων ενεργειακών συστημάτων, που αντικατοπτρίζουν τη δυναμική της αγοράς και την τεχνολογική πρόοδο.
του Φίλη Καϊτατζή
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παρασκήνιο